Sanskrit cbse class 9 chapter 4

1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत ।

 (क) कञ्चनपुरं नाम नगरं कुत्र विभाति स्म ?

      उ –  कञ्चनपुरं नाम नगरं हिमालयपर्वतस्य उपरि विभाति स्म ।

(ख) जीमूतकेतु किम् विचार्य जीमूतवाहनं यौवराज्ये अभिषिक्तवान् ?

      उ –  जीमूतकेतु गुणैः सम्पन्नः इति  विचार्य जीमूतवाहनं यौवराज्ये अभिषिक्तवान् ।

(ग) कल्पतरौः विषिष्ट्यमाकर्ण्य जीमूतवाहनः किम् अचिन्तयत् ?

   उ –  कल्पतरौः विषिष्ट्यमाकर्ण्य जीमूतवाहनः “परोपकारैकफलसिद्धये इमं कल्पपादम्  आराधयामि” इति अचिन्तयत् ।

(घ) पाठानुसारं संसारेऽस्मिन् किं किं नश्वरम् किञ्च अनश्वरम् ?

   उ – पाठानुसारं आशरीरं सर्वं धनं नश्वरं केवलं परोपकारः एव अनश्वरम् ।

(ङ) जीमूतवाहनस्य यशः सर्वत्र कथं प्रथितम् ?

   उ- सर्वजनानुकम्पया जीमूतवाहनस्य यशः सर्वत्र प्रथितम् ।

2. अधोलिखितवाक्येषु स्थूलपदानि कस्मै प्रयुक्तानि ?

   (क) तस्य सानोरुपरि विभाति कञ्चनपुरं नाम नगरम् । उ – हिमवते

   (ख) राजा संप्राप्तयौवनं तं यौवराज्ये अभिषिक्तवान् ।  उ – जीमूतवाहनाय

   (ग) अयं तव सदा पूज्य । उ – कल्पवृक्षाय

   (घ) तात ! त्वं तु जानासि यत् धनं वीचिवच्चञ्चलम् । उ – जीमूतकेतवे

3. अधोलिखितानां पदानां पर्यायपदं पाठात् चित्वा लिखत ।

    (क) पर्वतः – नगेन्द्रः         (ख) भूपतिः – राजा        (ग) इन्द्रः – शक्रः

    (ध) धनम् –  अर्थः         (ङ) इच्छितम् – अर्थितः     (च) समीपम् – अन्तिकम्

    (छ) धरित्रीम् – पृथ्वीम्           (ज) कल्याणम् – स्वस्ति, हितम् 

    (झ) वाणी – वाक्                  (ञ) वृक्षः – तरुः

4. स्तम्भ मेलनम् ।

                क                                              ख

         कूलक्रमागतः                                   परोपकारः

         दानवीरः                                       मन्त्रिभिः

         हितैषिभिः                                     जीमूतवाहनः

         विचिवच्चञ्चलम्                                 कल्पतरुः

         अनश्वरः                                         धनम्     

5. (क) कोष्ठकगतेषु पदेषु चतुर्थिविभक्तिं प्रयुज्य रिक्तस्थानानि पूरयत ।

         (i) स्वस्ति ---------------- (राजा)      उ – राज्ञे

         (ii) स्वस्ति ---------------- (प्रजा)      उ – प्रजायै

           (iii)स्वस्ति ---------------- (छात्र)      उ – छात्राय

           iv) स्वस्ति ---------------- (सर्वजनः) उ –  सर्वजनाय

   (ख) कोष्ठकगतेषु पदेषु षष्ठीविभक्तिं प्रयुज्य रिक्तस्थानानि पूरयत ।

         (i) तस्य --------- उद्याने कल्पतरुः आसीत् । (गृह)   उ- गृहस्य

         (ii) सः --------- अन्तिकम् अगच्छत् । (पितृ)           उ- पितुः   

         (iii) ---------- सर्वत्र यशः प्रथितम् । (जीमूतवाहन)  उ- जीमूतवाहनस्य

         (iv)  अयं -------- तरुः । (किम्)         उ- कस्य

6. स्थूलपदान्यधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत ।

         (क) तरोः कृपया सः पुत्रम् आप्राप्नोत् ।                       उ- कस्य

         (ख) सः कल्पतरवे न्यवेदयत् ।                                        उ- कस्मै

         (ग) धनवृष्ट्या कोऽपि दरिद्रः नातिष्ठत् ।                    उ- कया

         (घ) कल्पतरुः पृथिव्यां धनानि अवर्षत् ।                    उ- कुत्र

         (ङ) जीवानुकम्पया जीमूतवाहनस्य यशः प्रासरत् ।     उ- कया

7. (क) यथास्थानं समासं विग्रहं च कुरुत –

         (i) विद्याधराणां पतिः  = विद्याधरपतिः

           (ii) गृहस्य उद्याने   = गृहोद्याने

           (iii) नगानाम् इन्द्रः = नगेन्द्रः

         (iv) परेषाम् उपकारः   = परोपकारः

         (v)  जीवानाम् अनुकम्पया = जीवानुकम्पया

(ख) उदाहरणमनुसृत्य मतुप् (मत्,वत्) प्रत्यय प्रयोगं कृत्वा पदानि रचयत ।

        

 (i) शक्ति + मतुप्  =  शक्तिमान्

         (ii) धन + मतुप्  =  धनवान्

         (iii) बुद्धि + मतुप्  =  बुद्धिमान्

         (iv) धैर्य + मतुप्  =  धैर्यवान्

         (v)  गुण + मतुप्  =  गुणवान्

  

By 

Debashis